Trong những năm qua, nền kinh tế ngày càng phát triển, kéo theo các tranh chấp về kinh doanh, thương mại (KDTM) xảy ra ngày càng nhiều. Các tranh chấp KDTM không những phức tạp về tính chất mà còn đa dạng về nội dung với số tiền tranh chấp lớn; các chủ thể tham gia vào quan hệ tranh chấp thường am hiểu về pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực KDTM nên sẽ khó khăn cho việc xác định sự thật vụ án. Mặc dù chúng ta đã xây dựng được một hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ và hoàn chỉnh, kể cả pháp luật về nội dung và pháp luật về tố tụng nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc trong nhận thức và áp dụng pháp luật, thể hiện qua tỷ lệ bản án KDTM thời gian qua bị cấp phúc thẩm, giám đốc thẩm tuyên hủy, sửa qua từng năm còn chiếm tỷ lệ tương đối cao

Để góp phần thống nhất trong nhận thức và nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác kiểm sát các vụ việc KDTM, Viện KSND cấp cao tại Hà Nội đã xây dựng giải pháp “Kiểm sát việc giải quyết các vụ việc kinh doanh, thương mại – Thực trạng và giải pháp, kiến nghị”. Giải pháp đã được công nhận là “Sáng kiến ngành Kiểm sát nhân dân”, được áp dụng hiệu quả và có khả năng nhân rộng trong ngành Kiểm sát nhân dân trong phạm vi toàn quốc năm 2024 (đợt 1) theo Quyết định số 48/QĐ- VKSTC ngày 19/8/2024 của Viện trưởng Viện KSND tối cao. 

Đồng chí Nguyễn Thanh Hải - Viện trưởng VKSND cấp cao tại Hà Nội

phát biểu chỉ đạo Hội nghị triển khai công tác năm 2024 của Viện kiểm sát việc giải quyết các vụ việc Kinh doanh thương mại, lao động – Viện KSND cấp cao tại Hà Nội

Sáng kiến đã chỉ ra một số khó khăn, vướng mắc trong công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc kinh doanh thương mại, cụ thể như sau:

Một là, khó khăn, vướng mắc trong việc xác định vụ hay việc KDTM để giải quyết theo quy định tại Điều 31 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 đối với yêu cầu hủy bỏ nghị quyết của Đại hội đồng cổ đông, nghị quyết của Hội đồng thành viên theo quy định của pháp luật về doanh nghiệp. Hiện nay, hầu hết các Tòa án đều xác định đây là việc kinh doanh thương mại nhưng thực tế những tranh chấp này rất gay gắt, mâu thuẫn về quyền lợi giữa các bên nên cần phải được thụ lý, giải quyết theo trình tự giải quyết vụ án KDTM mới phù hợp.

Hai là, khó khăn, vướng mắc trong việc xác định quan hệ tranh chấp phải giải quyết là tranh chấp KDTM hay dân sự và việc vận dụng pháp luật để giải quyết theo quy định tại Điều 29, 30, 31 Bộ luật TTDS năm 2015 và điểm b Điều 2 Nghị quyết 03/2012/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao. Sáng kiến đã chỉ ra thực trạng cùng một nhóm quan hệ tranh chấp có tính tương đồng, có Tòa án xác định là tranh chấp KDTM  nhưng có Tòa án lại xác định là tranh chấp dân sự. Trong khi đó, việc xác định đúng quan hệ pháp luật tranh chấp có ý nghĩa quan trọng đối với việc xác định thẩm quyền của Tòa án cũng như việc áp dụng pháp luật nội dung để giải quyết yêu cầu của các đương sự trong vụ án, việc xác định không đúng quan hệ pháp luật tranh chấp dẫn đến việc giải quyết và áp dụng pháp luật thiếu thống nhất và bất cập.

Ba là, Sáng kiến đưa ra và phân tích những khó khăn, vướng mắc trong việc xác định người thứ ba ngay tình; việc xác định các thành viên trong hộ gia đình; việc xử lý tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất trong đó có tài sản trên đất của người khác (không thuộc tài sản thế chấp); việc xác định lãi trong giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa và tuyên lãi suất trong bản án, quyết định; việc áp dụng quy định về phạt vi phạm...

Bốn là, Sáng kiến còn chỉ ra những bất cập trong quy định của pháp luật quy định về chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát, kiểm sát viên trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ, cụ thể: Quy định Kiểm sát viên phải gửi ngay văn bản phát biểu ý kiến của Viện kiểm sát cho Tòa án ngay sau khi kết thúc phiên tòa, phiên họp là chưa hợp lý; việc lập biên bản kiểm tra biên bản phiên tòa sau khi kết thúc phiên tòa gặp khó khăn, khó thực hiện; Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS) quy định Viện kiểm sát có quyền yêu cầu Tòa án xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ trong quá trình kiểm sát giải quyết vụ việc KDTM nhưng lại không quy định trách nhiệm của Tòa án phải thực hiện yêu cầu của Viện kiểm sát, dẫn đến việc thực hiện quyền yêu cầu còn khó khăn, chưa đạt hiệu quả; việc không quy định đồng thời việc Tòa án gửi Quyết định công nhận thỏa thuận các đương sự, phải sao gửi luôn Biên bản ghi nhận hòa giải thành của các đương sự; hay bất cập tại Điều 292 BLTTDS năm 2015 quy định Viện kiểm sát chỉ có thời hạn 15 ngày để vừa nghiên cứu hồ sơ, sao chụp tài liệu và lập hồ sơ kiểm sát, cũng như lập báo cáo đề xuất quan điểm giải quyết vụ án, thời gian này là không đủ đặc biệt đối với một số vụ án phức tạp dẫn đến chất lượng lập hồ sơ kiểm sát chưa cao; việc chuyển hồ sơ vụ án cho VKS chưa được Tòa án thực hiện nghiêm, nhiều trường hợp Tòa án chỉ chuyển hồ sơ khi đã hết thời hạn kháng nghị phúc thẩm hoặc Tòa án cấp dưới ưu tiên chuyển hồ sơ cho Tòa án cấp trên để nghiên cứu giải quyết theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm;...

Đồng thời, Sáng kiến cũng đưa ra một số khó khăn vướng mắc trong một số tình huống cụ thể và gợi ý hướng giải quyết: Về thẩm quyền giải quyết; về xác định quan hệ tranh chấp; áp dụng pháp luật; về xác định tư cách tham gia tố tụng và tống đạt văn bản, tài liệu; về thi hành quyết định của Bản án; về định giá tài sản; liên quan đến quyền lợi của người thứ ba ngay tình; về thế chấp tài sản hình thành trong tương lai; về lãi suất, phạt vi phạm; về án phí.

Đồng chí Phạm Ngọc Vỹ - Kiểm sát viên cao cấp, Viện trưởng Viện 4 Viện KSND cấp cao tại Hà Nội tham gia phiên tòa giải quyết vụ án KDTM

Một số giải pháp, kiến nghị

Trên cơ sở các vi phạm đã phát hiện và những khó khăn vướng mắc đã được chỉ ra, Sáng kiến đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc KDTM như sau:

 Thứ nhất, trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành: Các cấp kiểm sát cần chú trọng bồi dưỡng, đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ, kiểm sát viên giàu kinh nghiệm, nhất là kinh nghiệm, kỹ năng phát hiện vi phạm, kháng nghị, kiến nghị; cần tăng cường, thường xuyên kiểm tra nghiệp vụ đối với cán bộ, kiểm sát viên; Đối với những vụ án KDTM bị cấp trên hủy, sửa án thì lãnh đạo kịp thời tổ chức rút kinh nghiệm, để chỉ ra những ưu điểm, khuyết điểm của cán bộ nghiên cứu, KSV nhằm rút kinh nghiệm chung; Đối với những vụ án phức tạp, có nhiều quan điểm khác nhau thì trước khi xét xử lãnh đạo cần chỉ đạo KSV báo cáo thỉnh thị Vụ, Viện, Phòng nghiệp vụ cấp trên để xin ý kiến chỉ đạo; tăng cường kiểm tra, thanh tra công tác kiểm sát giải quyết án KDTM của VKS cấp dưới, tập trung vào những đơn vị còn hạn chế, thiếu sót trong quá trình kiểm sát giải quyết án KDTM, để xảy ra án bị hủy, sửa còn tương đối nhiều.

Thứ hai, tăng cường hướng dẫn nghiệp vụ, thông báo rút kinh nghiệm đối với những vụ án bị hủy, sửa có lỗi của Viện kiểm sát hoặc những vụ án mà kháng nghị có chất lượng tốt, được Tòa án chấp nhận để các đơn vị cấp dưới cùng nghiên cứu, học tập, rút kinh nghiệm; chú trọng công tác phối kết hợp giữa viện kiểm sát các cấp trong giải quyết kháng nghị, nhất là việc báo cáo, tham khảo ý kiến Viện kiểm sát cấp trên trước khi kháng nghị phúc thẩm ngang cấp; thông tin kịp thời các vi phạm để trao đổi nghiệp vụ, chủ động thực hiện việc báo cáo kháng nghị theo quy định.

Thứ ba, nghiêm túc thực hiện kiểm sát 100% bản án, quyết định của Tòa án và nâng cao chất lượng, hiệu quả trong khâu công tác; tăng cường các điều kiện bảo đảm thực hiện phục vụ công tác.

Từ đó, kiến nghị Quốc hội tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật cả về tố tụng và nội dung, đặc biệt là quy định về giao kết và thực hiện các hợp đồng kinh tế; các quy định liên quan đến tổ chức và hoạt động của các doanh nghiệp, các tổ chức tín dụng; quan tâm bố trí đủ biên chế và kinh phí đáp ứng hoạt động đặc thù của ngành Kiểm sát nhân dân; kiến nghị với Chính phủ chỉ đạo các ngành chức năng có liên quan phối hợp trong việc cung cấp tài liệu, chứng cứ giúp cho quá trình thụ lý, giải quyết vụ án KDTM (đặc biệt là các vụ án có yếu tố nước ngoài) của Tòa án được kịp thời, chính xác; tăng cường thanh tra, kiểm tra hoạt động của các doanh nghiệp, ngân hàng, việc thoái vốn nhà nước tại các doanh nghiệp và theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các kết luận thanh tra, kiểm tra đã ban hành để phát hiện, xử lý kiên quyết, dứt điểm các vi phạm, không để tồn tại kéo dài; kiến nghị với Viện trưởng Viện KSND tối cao phối hợp với liên ngành tư pháp Trung ương nghiên cứu, ban hành các văn bản (Nghị quyết, thông tư liên tịch…) hướng dẫn một số điều của Bộ luật tố tụng dân sự như thủ tục công khai chứng cứ và hòa giải, các thủ tục tố tụng ở các giai đoạn sơ thẩm, phúc thẩm…; kiến nghị đối với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao tăng cường công tác hướng dẫn áp dụng pháp luật, ban hành án lệ, tổng kết thực tiễn liên quan đến giải quyết vụ việc KDTM…

Tập thể Viện kiểm sát việc giải quyết các vụ việc kinh doanh thương mại, lao động – Viện KSND cấp cao tại Hà Nội tại Hội nghị triển khai công tác năm 2024 của đơn vị.

Hiệu quả thiết thực

Sáng kiến của Viện KSND cấp cao tại Hà Nội có giá trị to lớn về mặt lý luận và thực tiễn, được áp dụng đối với cán bộ, kiểm sát viên của Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại Hà Nội trong quá trình giải quyết các vụ việc KDTM và có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo đối với các cấp kiểm sát trong toàn Ngành; giúp cán bộ, KSV của VKSND cấp cao tại Hà Nội nói riêng và các cấp kiểm sát của ngành Kiểm sát nhân dân nói chung có được bộ tài liệu mang tính chuyên sâu, chỉ ra những dạng vi phạm điển hình trong lĩnh vực án kinh doanh thương mại, từ đó giúp hạn chế vi phạm tương tự xảy ra.  

Sáng kiến đã được áp dụng hiệu quả, linh hoạt từ năm 2023 đến nay, là tài liệu tham khảo giúp các cán bộ, Kiểm sát viên có những kỹ năng, kinh nghiệm, kiến thức chuyên sâu khi nghiên cứu các vụ việc kinh doanh thương mại và phát hiện vi phạm của Tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm khi giải quyết các vụ việc này.

   Bài và ảnh: Vũ Thị Đào - Viện 4